Το τελευταίο διάστημα εκτυλίσσεται στη χώρα μας μια δραματική διαδικασία αλλεπάλληλων καταγγελιών και εξομολογήσεων για σεξουαλική και ψυχολογική βία που υφίστανται επί χρόνια άνθρωποι του θεάματος και του αθλητισμού. Το ελληνικό #metoo# προκαλεί αισθήματα αγανάκτησης και αποτροπιασμού, ενώ δε λείπουν απόψεις σχετικά με τους λόγους για τους οποίους τα θύματα δεν προέβησαν νωρίτερα σε καταγγελίες.
Είναι σαφές ότι το ελληνικό #metoo# δεν εκτείνεται μόνο στους λαμπερούς χώρους, στους οποίους ορισμένοι από θέση ισχύος προβαίνουν σε βίαιες δράσεις ενάντια κυρίως σε ετεροφυλόφιλες γυναίκες και μέλη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Η έμφυλη βία εμφανίζεται σε όλες τις πτυχές της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής, με προσφιλέστερο πεδίο την οικογενειακή συμβίωση και την επαγγελματική ζωή.
Η έμφυλη βία, σύμφωνα με την επιτροπή ισότητας φύλων της Ε.Ε., είναι η βία που ασκείται ενάντια στα άτομα λόγω του φύλου, στο οποίο ανήκουν ή επιλέγουν να ανήκουν. Υποδηλώνει και αναδεικνύει την ύπαρξη σημαντικών ανισοτήτων μεταξύ των ατόμων διαφορετικού φύλου, με τις γυναίκες να αντιμετωπίζουν το σοβαρότερο κίνδυνο λόγω του σεξισμού και των στερεοτύπων που κυριαρχούν στις κοινωνίες. Το εσφαλμένα θεωρούμενο ως ισχυρό φύλο, το ανδρικό, συχνά αναπτύσσει βίαιες συμπεριφορές εκμεταλλευόμενο τη σωματική του δύναμη και το στερεότυπο του επιβλητικού ρόλου του, με το οποίο έχει γαλουχηθεί. Οι βαθιά εμπεδωμένες αντιλήψεις ότι οι γυναίκες οφείλουν υπακοή και υποχωρητικότητα στην ανδρική θέληση, είναι εκείνες που τροφοδοτούν τις απαξιωτικές και βίαιες στάσεις.
Η έμφυλη βία λαμβάνει πολλές μορφές: είναι σωματική, σεξουαλική (βιασμός, παρενόχληση), λεκτική-ψυχολογική, οικονομική. Επίσης μορφές της εμφυλης βίας αποτελούν και οι τακτικές δουλείας, όπως οι καταναγκαστικοί γάμοι, το trafficking, ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Η τεχνολογική πρόοδος συνέβαλε στην εμφάνιση νέων μορφών έμφυλης βίας, όπως την κυβερνοβία (cyberviolence) και τον εκφοβισμό μέσω του διαδικτύου (cyberbullyig). Η άκρατη έκφραση της έμφυλης βίας είναι η γυναικοκτονία.
Οι γυναίκες της Ευρώπης πλήττονται σε μεγάλο βαθμό από τη βία λόγω του φύλου τους. Ειδικότερα σύμφωνα με την έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2017):
- 1/3 των γυναικών έχουν βιώσει σωματική βία
- 1/2 των γυναικών έχουν βιώσει κάποια μορφή σεξουαλικής βίας
- 1/2 των γυναικών έχουν βιώσει συστηματική ψυχολογική βία
- Το 80% των θυμάτων εμπορίας είναι γυναίκες
- Τα 3/4 των γυναικών δεν έχουν καταγγείλει ποτέ στην αστυνομία περιστατικά βιασμού ή σωματικής κακοποίησης.
Τα ευρήματα των ερευνών, σχετικά με τη μη καταγγελία των βίαιων συμπεριφορών που υφίστανται οι γυναίκες, αντανακλούν με μεγάλη ευκρίνεια τις στερεότυπες αντιλήψεις της κοινωνίας, οι οποίες δρουν αποτρεπτικά προς την καταγγελία των έκνομων ενεργειών. Ιδιαίτερα, όταν πρόκειται για σεξουαλική βία, η στιγματοποίηση των θυμάτων και η αμφισβήτηση της ηθικής τους υπόστασης είναι σημαντικοί παράγοντες που αποτρέπουν τα θύματα, όχι μόνο από την επίσημη καταγγελία, αλλά ακόμα και από το να εμπιστευθούν το βίαιο περιστατικό στους δικούς τους ανθρώπους. Ο φόβος και η ντροπή είναι κυρίαρχα συναισθήματα των θυμάτων που βιώνουν τη σεξουαλική βία σε κάθε μορφή της, ενώ ο επικρατών σεξισμός τους δημιουργεί αισθήματα ενοχής και υπαιτιότητας. Και εδώ έρχεται η απάντηση στο Γιατί τώρα; του ελληνικού #metoo#. Η συχνή προσπάθεια της θυματοποίησης του δράστη, ο οποίος φέρεται να προκλήθηκε, είτε από τη συμπεριφορά, είτε ακόμα και την ενδυμασία του θύματος, του δίνουν ηθικό πλεονέκτημα στη συνείδηση της κοινωνίας. Τα θύματα στο φόβο της ηθικής τους καταδίκης προτιμούν να σιωπούν μπροστά στην έμφυλη βία που υφίστανται.
Με σαφήνεια διαφαίνεται ότι μία σημαντική επιδίωξη της πολιτείας οφείλει να είναι η ενθάρρυνση της καταγγελίας της έμφυλης βίας από πλευράς των θυμάτων. Η στήριξη των θυμάτων, η λειτουργία δομών φιλοξενίας και ψυχολογικής τους υποστήριξης, η λειτουργία γραμμών καταγγελιών, η κοινωνική τους επανένταξη κινούνται προς αυτήν την κατεύθυνση. Βασική, επίσης, είναι η τροποποίηση της νομοθεσίας για την παραγραφή των αδικημάτων, η οποία ουσιαστικά προστατεύει τους θύτες και τους ενθαρρύνει στην υποτροπή. Το σημαντικότερο, ωστόσο, βήμα για τον περιορισμό της έμφυλης βίας είναι η κατάρριψη των έμφυλων στερεοτύπων και του σεξισμού, που παρέχουν τα ηθικά άλλοθι στους δράστες. Οι δράσεις ευαισθητοποίησης των πολιτών σχετικά με την ισότητα των φύλων, η ανάληψη ενεργών κοινωνικών ρόλων από τις γυναίκες, η διασφάλιση της ισότητας της συμμετοχής στην πολιτική ζωή και την εκπαίδευση, η προώθηση της ισότητας στα εργασιακά περιβάλλοντα και στη χρήση της γλώσσας πρέπει να προωθούνται από την πολιτεία, ώστε να εκριζωθούν οι έμφυλες ανισότητες και να περιοριστούν τα φαινόμενα της έμφυλης βίας.